1
“Naa kaalay qumayo yahay
kildhiga ii biyee” bay si naxariis daran ugu yeedhay. Sagal yeedhmada Cosob ma
ay dhibsan; wax caadi ah bay la noqotay. Lixda sanno ee ay la noolayd Cosob
ayaa noqon kara kuwii ugu xumaa nolosheeda. Lixda kale, mar ay garaad la’ayd
iyo mar ay sidan noloshu dhaantay bay ahayd.
Sagal waligeed ma aanay
arag nin ay ku tidhaa “Aabbo” si la mid ah sida aanay hooyo dhab ah u helin,
marka laga tago Cadar. Sagal inta ay jirto, maalinna qof dabacsan oo gefka
aanay lahayn uga garaaba ma ay helin. Quruxdeeda hore qof wal oo jeclaadaa,
kolka looga warramo habka ay nolosha ugu soo biirtay buu naceyb qiil la’ u
qaadaa. Qofkii ugu tudhida badnaa Sagal ee ay heshaa Cadar Aw Ibraahin bay
ahayd. Cadar in kasta oo aanay dhalin Sagal, hooyadeed qof se loogu tilmaami
karo bay ahayd.
Waa subax Jimce ah. Waa
jeenawari oo dhaxan badan. Cadar waa dadka kallahaadda ku caanka ah. Jiilaal
iyo Xagaa waa isugu mid. Inta aanay cadceeddu si wacan u soo bixin, bay suuqa adeegga
qoyska u doontaa. Qiyaas afar isgoys bay ka gudubtaa marka ay suuqa u socoto.
Afarta midka xaafaddeeda u xiga xashiish badan baa geestiisa waqooyi ka buuxa.
Waa guddaafad khashinqub u ah aagga oo dhan. In kasta oo Cadar aysan waligeed
bac iyo kartoon midna ku tuurin, haddana dhibka guddaafaddaas kama madhna.
Saaka dhaxanta jirta awgeed, cid badan oo ay waddada kula kulantay ma jirin,
marka laga tago hal qof.
Qofku ugu horrayn waa uu
ooyayey. Oohin taag daran oo dunida aan wax ka ogayn baa ka yeedhaysay. Cadar
kolkii dhegeheeda oohintaasi ku soo dhacday dareen bay qaadatay. Hareeraha ayey
daymo ku koobtay. Kartoonka huruudda ah, dillaacsan ee jawaanka
dambasku ku jiro ka sokeeya marna ma ay filayn in oohintu ka soo baxaysay.
Xaggii guddaafadda ayey u naxdindhaqaaday. Oohintu kolba waa ay soo durkaysa
ama Cadar baa ku sii durkaysay. Aakhirkii kartoonka ilmaha mujada ah ee ku dhex
silicsan bay Cadar indheheeda ka qaadday. Argaggax iyo yaab bay xubin wal oo
jidhka dhaxmoonaya ee Cadar dhaqaaqdaysay. Mar kali ah garaaca wadnaha ee Cadar
waxa uu gaadhay heerkii u sarreeyay. Dhiiggii uu xawliga ku tuurayey baa degdeg
u diiriyey jidhkeedii dhaxmoonayey. Dhidid bay durba qoyday. Dhidid naxdini
dhashay buu ahaa. Dhakhso inta ay u qaadday Ilmihii, ku duubtay shalmaddii ay
hagoognayd, bay dib ugula laabatay gurigeeda. Waagaas Sagal ma aanay kasayn
sababta iyo gefka ay gashay ee kartoonka qashinka dhexdiisa goortii dhaxanta
ahayd loogu riday, waliba loogaga tagay.
2
Baahida jinsi ee naftu waa
mid ka mid ah gumeystayaasha ugu waawayn dadka gaar ahaan dhallinyarada. Marar
door ah inta ay dabarka goyso baahidaasi ayey qofka meelo daran kala dhacdaa. Keyse da’aadda
labataneeyada ayuu inyar u jiraa in uu ku soo biro. Laba ilaa afar bilood oo
kali ah baa uga dhiman. Dhaqdhaqaaq xooggan oo gudihiisa ka aloosan ayuu
baryahaa ba la tacaalayey. In uu maamulo ama ka hortago xoogagga kacaanka
shahwadda ah ee milikhsanaya, awood iyo
hub ku filan uma aanu haysan. Foodlayda kacday ee gayaankiisa ah, mid inta uu
ka xusho in uu la hasaawo ayuu go’aansaday. Hawlaha nafsadeed ee ku holcayey in arrintaasi
dabiib u tahay buu ku niyadsamaa.
Ammuun oo qudheeda
doonista iyo hilawga ay ina rag u qabtay la qalaamoroganaysay, bay sibiq isku
barteen Keyse. Haddii deraasad gundheer labadooda la marin lahaa, qalabka ama
qofka daraasaddaas wadaa waxa uu odhan lahaa “Kaliya, xammaasad
doob/gashaantinnimo ayaa isu keentay”. Dhab ahaan ma jirin wax intaas ka
durugsan oo ka dhaxeeyay. Keyse iyo Ammuun hadallada dabacsan ee ay isu tebin
jireen mid ba dhiniciisa dhamacda ka oogan gudohooda ayey ka kala qaboojin
jirtay. Xidhiidhkoodu tartiib tartiib buu u salballaadhanayey. Jeer inta la is
jibaaxay, dubur hawd laga xulay.
Keyse si uu xidhiidhka
Ammuun u ballaadhiyo, caawa casuumad casho buu u fidiyey. In ay ka aqbasho aad
buu uga codsaday. Jiroo horraantii ay dabada giijisay, aakhirkii waa ay ka
aqbashay. Inta ay si la yaab leh u soo lebbisatay, waa tan hortiisa miiska
geesta kale ka soo fadhida. Ha la casheeyo, ha la sheekaysto, hadallo macmacaan
ha la is dhaho laakiin waa sidee? Goorma ayuu dareenkooda jinsi durba khadka ka
saaray? Maxaa qaaday wiilka? Ammuun sawta cirka iyo dhulka midna garan la’ ka
ay joogto? casho ha la isugu yimaaddo ee maxaa kuraasta ka dejiyey. Roogga
cawlan ee goglan miyaa la isku ogaa in la iska dul qalaamo rogto? Keyse guriga
kolkii uu Ammuun ugu yeedhayey, shirqool miyey ka ahayd in uu meeshan cidlada
ah ku casuumo? Iyadu ba sawtan taraaraxday ee ay si walba yeeleen? Dareenka
midba gaar u gubayey waa kuwan isku duqeeyay. Xishoodkii iyo xayihii meel uu maray
lama yaqaan. Ammuun caawa miyey inannimadeedii biraysay? Mustaqbalkii halkee
bay ku tiirisay? Keyse ma noqon karaa mustaqbalkeeda?
Kolkii ay la hiinraag
dhammaystay baa miyirkii u soo laabtay. Ammuun waa ay rumaysan wayday waxa ay
fashay. Riyo ayey u malaysay. Laakiin Keyse sawkan horteeda surwaalkii ku
giijisanaya. Saw kuwan isu calaacalaya ee mid wali ba ka kale hiifayo.
Habeenkii, kolkii ay Ammuun guriga ku soo laabatay, indhii ay sariirta la dul
tagtay baa waagu ugu beryay.
3
Sagal habeenkaas haddii ay
talo ku yeelan lahayd, dhab ahaan ma oggolaateen wixii dhacay. Waayo falka
foosha xun ee Keyse iyo Ammuun faleen, waa midka nolosha xun ee silica badan
gayeysiiyey. Habeenkaas haddii aanu Keyse casho martiqaadin Ammuun, Sagal ma ay
dhalateen. Habeenkaas ilmihii ay qaadday Ammuun, kolkii uu Keyse dafiray, sagaal
bilood ka dib ayey go’aansatay in ay iyana iska tuurto. Ha tuurto’e, goor
dhaxan badan in ay meel xashiish badan ku tuurto ayey go’aansatay. Ilmaha
labadii iska dhalay ba diideen, Cadar aw Ibraahin baa dareenka dadnimo ee ka
dhaxeeya aadamaha awgii u qaadday. Inta ay korsatay ilmihii ay guddaafadda ka
soo qaadday, bay u bixisay Sagal. Sidan in ay dunida ku timid Sagal ma oga. In
se aanay si san u iman dareenkeeda marna kama maqna.
Lixdii sanno ee nolosheeda
ugu horreeyay, Cadar baa haysay oo ay la noolayd. Cadar hadh iyo habeen waa
lagu hiifi jiray ilmaha ay guddaafadaha kala timid. Carruur jin bay korsataa
ayaa lagu haaraami jiray. Dumarka xaafadda oo dhami arrintan waa ay ka
midaysnaayeen. Tooda ugu dhow baa odhan jirtay ku dar xerada agoomaha. Cadar se
dhag jalaq uma ay siin jirin. Inta ay korisay, bay taagteed daryeeshay. “Hooyo”
eray aan ahayn ma odhan jirin Sagal. Sagalna barigii hore oo dhan Cadar hooyadeed
bay moodi jirtay. Kol ay garaadsatay bay se xaqiiqda oo dhan ogaatay.
Alle ha u naxariisto’e
Cadar aw Ibraahin, aroor ayaa loogu soo toosay iyada oo mayd ah. Wadne xanuun
aan badnayn oo habeenkii ku soo booday baa malgay oo lagu sababay. Aroortaas
nolosha Sagal waxa ay dib ugu labaatay meel ku dhow aroortii ay kartoonka ka
dhex ooyaysay. Dayr adag oo gabbood u ahaa baa ka dumay Sagal. Habrihii
jaararku maalmo ka dib geeridii Cadar ayey ku guulaysteen in ay caydhsadaan
Sagal oo ay ugu yeedhi jireen “Garacadda Cadar”.
4
Hooyo iyo aabbo mid na ma
leh. Intii ehel kale ka farcamaysay ee eddo, habaryar, abti, adeer, ilmaadeer
iyo ilmaabti lahaa na ma leh. Bulshada ay ku dhex nooshahay islaantii ugu
naxariista badnayd xaggeeda, Ilaahii lahaa baa qaatay. Waa kaligeed iyo nolosha
oo dhan. Si ay ugu badbaaddo nolosha, go’aan bay ku gaadhay in ay xoogsato. Lix
jir karti badan oo kaligeed qof ah bay ahayd. Magaalada markii ay si walba u
dhex qaadday, ugu dambayn islaan goblan ah baa loo geeyay si ay u caawiso.
Duqda oo Cosob la dhihi
jiray indhaha si wacan wax ugama arki jirin. Waligeed nin ma aanay guursan.
Carruur iyo buuq oo dhan waa ay necbayd. Kolkan se Cosob da’ baa ku
sandullaysay in ay hesho cid u adeegta. Sagal oo aan iyana ehel ay ku abtirsato
lahayn baa nasiibku isu keenay. Sagal meel ay salka dhigato oo duufaannada
harqiyey ee kalinnimada kaga gabbato ayaa u darnayd. Waa tan aqalsoomaaliga
Cosob soo degtay.
Balaayadu in ay aqalkaaga
kuugu timaad, waxa ka daran baa la yidhi in aad aqalkeeda ku doonato. Sagal
habar goblan ah oo laga subxaan Allaysto in guri la gashaa nasiibkeeda ayuu
ahaa. Habaar joogta ah bay ku haysay. Cay aan kala go’ lahayn bay kol kasta ku
cidhiidhyi jirtay qalbiga Sagal ee markiisa hore ba cidhiidhiga ahaa. Nolosha
sidan u daran in ay kaligeed ku tahay iyo in lala qabo waa ay ka fikirtay. In
ay kaligeeed holacan leeftay bay u badisay. Hablaha yaryar ee da’deeda ah sawta
hooyooyinkood u xinneeyaan? Shaqo daaye, basas dhaadheer sawta lagu qaado
aroortii ee duhurkii lagu soo celiyo? Laba iyo toban jir sidaada shaqaysata
waligaa maxay baad u arki wayday? Cid dhiggaa ah oo hooyo iyo aabbo midna
lahayn oo aan mageecada mid labaad ku dari Karin adiga mooyee, halkee bay
joogtaa? Bay is waydiin jirtay Sagal.
Habarta goblanka ah baa se
cid walba kaga darnayd. Saacad wal ba way hiifi jirtay, habaari jirtay oo
hagardaamayn jirtay. “Qumayo” eray aan ahayn ugumay yeedhi jirin, kolka ay dirsanayso.
Se, si wal oo ay u xuntahay, dan baa badday oo dabar ugu xidhay. Lix sanno oo
sar go’an bay la joogtay oo wax walba u dul qaadatay.
Galabta aqalka ayey hor kambadhuudhaa.
Sagal nolosheeda mustaqbalka kama fikirayso. Waqtiga ugu badan waxa ay ka
fikirtaa Garacnimadeeda iyo eedda aanay lahayn ee lagu gumeeyo. Maanta isla
qodobkaas ayey ka walaacsantahay. Labadii aabbo iyo hooyo u noqon lahaa halka
ay jiraan ayey ka warwarsantahay. Sida aanay qalad kasta oo dhacay gacan ugu
lahayn bay isu qancinaysaa. Kaligeed oo qudh ah ayey qancisay. In aanay iyadu dambi
hal qofna ka gelin waa ay ogtahay. Dambi dad kale geysteen in nolosheeda loo
kharribaa in ay gardarro tahay bay dareemaysaa. Waa se kaligeed oo qudh ah cidda
intaas ka garaabaysaa.
Mar haddii aanay Sagal
ogayn sidii ay Keyse iyo Ammuun nolosha ugu soo kordhiyeen, aanay garanayn
masalooyinka nolosha ee horyaal qaacidooyin ay ku furfurto, waa in ay maalinba
nolosha ay nooshahay oo kali ah ku koobnaataa. Barri iyo shalay midna wax kama
galin. Kaligeed ayaa xil ka saaranyahay, cid kale wax kama galin.
“Naa kaalay qumayo yahay
kildhiga ii biyee” bay si naxariis daran ugu yeedhay Cosob. Sagal inta ay kol
kali ah fekerkii ka soo laabatay bay u geysay biyihii. Caweyskii bay aqalkoodii
iska hulusheen iyada iyo Cosob ba. Gudaha hore Cosob cid aan ahayni jaan ma
dhigto. Waa goblan nolosha oo dhan intaa yar ku leh. Sidaa daraaddeed Sagal
waxa ay seexataa duddada kadinka xigta ee aqalka.
Saqbadhkii kolkii ay
tahay, labadu ba khuurada isu jiibiyeen baa la is helay. Maya’e Sagal la helay.
Ninka malaasan ee duddumada le’eg ee aqalka soo galay muxuu doonayaa? Albaabka
aqalka tashtigii ku tiirsanaa buu iska soo riixay. Halkee buu rabaa in uu tago?
Ma wax la xado ayaa meesha yaal horta? Maya. Qunyar buu labada lugood isa soo
daba dhigay.
Si taxaddar leh buu u dhex
istaagay duddada aqalka. Hareeraha inta uu eegay buu faynuuskii yaraa ee geesta
ka bidhaamayey afuufay. Wuu damay oo gurigii oo dhami na la damay. Mar kali ah
inta uu maro jeebadka kala soo baxay buu afka kaga duubay Sagal oo halkeer kala
daadsan. Inta uu luqunjibaadhay, buu diricii yaraa ee ay xidhnayd dib uga
feyday. Qaylo ay cid u dirataa ma jirto. Afka marada qadhmuun ee kaga duuban
baa naqaska ku dhejisay. Si wacan inta uu isu kala waaxay buu wixii uu u socday
Sagal labadeeda lugood ka dhex doonay. Iska caabbin kasta oo ay isku dayday,
waxa ciilay xooggiisa iyo taag darradeeda. Qaylo wal oo ay ku dhawaaqi lahaydna
waxa aammusiiyey marada lagu afduubay.
Labada qof ee legdemaya
gurxankooda ayey Cosob ku baraarugtay. Sagal oo carruurnimo la salelsan bay u
malaysay. “Fanto dishay xilligaas bay habeen walba ii taahdaa” intay tidhi ayey
mar kale dhagideedii muquuratay. Sagal se ma ay selelsanayn mana ay khuurinayn,
dameer feedho wayn baa doonistiisa gumeysatay ku fushanayey. Kolkii uu ka muraadsaday miskiinta aanu
garanayn, buu dib uga kuday albaabkii uu ka soo galay. Sagal oo bartii kala
daadsan, inannimadeedii caawa oo ay laba iyo toban jir tahay nin aanay
garanayni galaaftay baa waa kale oo madowi u bilawday.
5
Dhibaatooyinka shakhsi kolka
aad wehel haysato, culaysku waa uu khafiifaa. Kalinnimada, si ka soo horjeedda,
mushkiladuhu waa ay ku labanlaabmaan qofka. Subaxii balaayadu heshay Sagal, cid
aan nafteeda ahayn waxba uma ay sheegin. Haddii ay u sheegi lahayd, Cosob bay u
sheegi lahayd. Cosob na in ay sii caydo oo sii habaarto mooyee wax kale kama
suuroobaan. Sidaa daraaddeed dhib wal oo soo gaadhay nafteeda bay ku koobtay.
Lix bilood ka dib habeenkii
madoobaa ee Sagal guriga Cosob lagu kufsaday baa la gaadhay. Bilo kale oo nolosheeda culays badan iyo cadaadis
kula soo biiray bay ahaayeen. Habeen kali ah in uur lagu yeesho, cashar ay dhibkaas
ka baratay buu runtii ahaa. Keyse iyo Ammuuntii iska dhalay ba ma habeen ka badan
bay is heleen? Maalin ba maalinta ka dambaysa caloosha soo kuusmaysay walaac
iyo naxdin bay ku soo kordhinaysay Sagal.
Dunida sannadada kooban ee
ay joogtay ciil iyo cuqdad wax aan ahayn ma ay arag. Dadku in aanu isku dad
ahayn bay ku fekertay. Qiimeheeda dadnimo cidda liidday bay se garan la’dahay.
Bulsho dhan maxaa looga waayey cid miskiintaadan yar u dabca, u diirnaxa oo
ilbidhiqsi kaliya la dareenta xanuunka? Adiga oo noloshaada maarayn kari la’,
qof kale oo sidaada summad la’ in aad soo kordhisaa ma suurogalbaa? Marna suuro
gal ma aha ayey isku qancisay.
Aayo ka tashiga mustaqbal
ee qofku sidiisa ba waxa uu ku xidhanyahay qofka laftiisa. Go’aan wal oo uu
qofku qaato, sooyaalkiisa iyo xaaladda uu ku suganyahay labadu ba si bay lug
ugu yeeshaan. Sagal in ay nafteeda u taliso, wali ba kaligeed u taliso ayaa
hortaal. Intaa ka gadaal, ilmaha caloosheeda ka kuusan in ay u meel daydo ayaa
iyana la gudboon. Habeenno dhowr ah soo jeed baa waagu ugu baryey si ay qaraar
kama dambays ah u gaadho. Habeennadaas oo dhan hal go’aan oo kali ah baa u soo
baxayey. Ma ay jeclayn, xalka se ay haysay baa kaas ahaa. Dhibaato intaas adiga
kuugu filan. Kollay geeridu mar bay dhaantaa nolosha bay isku qancinaysay.
Cosob laba cisho ma ay
arag inantii la joogtay. Meel ay jaan iyo cidhib dhigtay lama garanayo. Cidda
kali ah ee tabtay waa Cosob. Si kale kuma ay tabin ee waysadii cid u biyeysa
ayey wayday. Dan kale oo lagaa lahaa ma jirin Sagal.
Geedka dheer ee mirmirida
ah qofka ka soo deldelan ee maydka ah baa dadkii ku waabariisteen. Shalmadda qofka
luqunta ugu suryaysan baa ku guntanayd laanta ugu dhumucda wayn geedka.
Jirkaanka huruudda ah ee hoosteeda yaallay waxa loo malaynayaa ay in iska
hoosqaadday kolkii ay shalmadda qoorta ku hubsatay. Meydka ruuxa dumar ah ee
uurka leh ee deldelan cid wali ba runtii waa ay ka naxday. Dadkii aagga oo dhan
baa isugu yimid. Dumarro badan waa ay baroorteen. Kuwo kale go’yaal bay la soo
yaaceen ay ku dedaan. Rag kale oo badan inta ay baabuur shidaal ku shubteen bay
dawladda soo wargeliyeen. Aad iyo aad baa looga xumaaday geerida foosha xun ee
Sagal iyo ilmeheeda ay caloosha ku sidday saaka.
Meydku se waxa uu u egaa
in uu leeyahay “ Waxba ha ii ooyina. Shalay intaas in ka yar haddii aad i tari
lahaydeen, maanta sidan foosha xun nolosha xun ugama aan baxeen”.
Saddaam Xuseen Carab
saddamcarab@gmail.com